Tijdschrift Bodem: Evalueren aanpak IBC-locaties met kennis van nu loont!
Nazorg van acht Dordtse IBC-locaties herzien
De overheid wil de nazorgopgave de komende jaren verkleinen. De gemeente Dordrecht nam initiatief en liet de mogelijke afbouw van de nazorg op haar acht IBC-locaties onderzoeken, volgens een brede beoordeling op basis van de ‘Schijf van vijf’. Hierdoor bleek meer mogelijk dan gedacht. Op alle locaties kan de nazorg binnen enkele jaren verantwoord worden afgebouwd of geëxtensiveerd.
Door: Vincent Breij, Frans van der Ham, Nanne Hoekstra, Rob Mank, Peter Rood, Hans Slenders en Jasperien de Weert | Uitgever: Wolters Kluwer | Bron & copyright eigenaar: Tijdschrift Bodem , nr 5, oktober 2020 p.35-37.
Graag het artikel in de originele lay-out lezen? Klik dan hier of op de afbeelding hierboven.
In het Convenant bodem en ondergrond 2016-2020 hebben het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (nu: Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat), de provincies, gemeenten en Unie van Waterschappen met elkaar afgesproken de nazorgopgaven van bodemverontreiniging waar mogelijk te verkleinen.
Ontwerpen van IBC-locaties, de belangrijkste groep nazorglocaties, dateren uit de jaren ’80 en ‘90, kort na het begin van de Nederlandse bodemsaneringsoperatie. De aanpak van deze locaties is gebaseerd op fysieke isolatie door afdekken en/of damwanden, soms een permanente beheersing van het grondwater, en intensieve controle op de effectiviteit van de maatregelen (monitoring). De jaarlijkse nazorgkosten van deze locaties lopen snel op, terwijl de financiering na 2021 nog onduidelijk is.
In een actieve gemeenschap, een Community of Practice (CoP) die door het Uitvoeringsprogramma (UP) is opgericht, helpen probleemeigenaren, experts en ervaringsdeskundigen elkaar om de afbouw van nazorg te realiseren. Zie het artikel ‘Afbouw van nazorg en IBC-locaties’ elders in dit tijdschrift voor meer informatie over deze CoP, en de activiteiten van het UP. Leden van de themagroep ‘Herziene aanpak van IBC-locaties’ van het BodemBreed Forum – een platform voor professionals in het werkveld van de bodem en de ondergrond – nemen deel aan deze CoP. De themagroep organiseerde zelf al diverse inspiratiesessies op en naast IBC-locaties, met als doel het onderwerp onder de aandacht te brengen en kennis en expertise uit te wisselen met en tussen probleemeigenaren, overheden en marktpartijen. Ook werd een denkmodel ontwikkeld, de ‘Schijf van vijf’, waarmee verschillende factoren die kunnen bijdragen aan afbouw, gelijktijdig en in samenhang kunnen worden beschouwd (zie het kader).
GEMEENTE DORDRECHT NAM INITIATIEF
Hoe je het ook wendt of keert, cruciaal voor succesvolle afbouw is allereerst een probleemeigenaar die urgentie voelt om initiatief te nemen. De gemeente Dordrecht voelde die urgentie, en nam het initiatief om de mogelijke afbouw van de nazorg op haar acht IBC-locaties te onderzoeken. Een breed consortium, ontstaan vanuit de actieve gemeenschap, voerde het onderzoek uit: Deltares, de reeds betrokken adviesbureaus Sweco, Tritium, MH Poly, Geofoxx en RoyalHaskoningDHV, het Expertise Loket Afbouw Nazorg (ELAN) en Peter Rood. De opdracht werd actief begeleid door de Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid (OZHZ). Arcadis verzorgde een second opinion op de diverse adviezen.
De evaluatie werd systematisch en per locatie uitgevoerd, aan de hand van gestandaardiseerde vragen op basis van de ‘Schijf van vijf’. Vanaf het begin was er sprake van een open uitwisseling van informatie, dit werd door de gemeente en Omgevingsdienst nadrukkelijk gestimuleerd. In gezamenlijke bijeenkomsten werden de resultaten van de beoordelingen met elkaar besproken en bediscussieerd. Dat leidde tot interessante en levendige discussies, begrip voor elkaars standpunten en, last but not least, heel mooie resultaten.
RESULTATEN
Op alle acht IBC-locaties kan de nazorg verantwoord worden afgebouwd of geëxtensiveerd. Door niet alleen technisch, maar ook breder naar de afbouwmogelijkheden te kijken – op basis van de ‘Schijf van vijf’ – bleek meer mogelijk dan in eerste instantie gedacht. Op twee locaties kan de nazorg al in 2020 volledig worden afgebouwd. Op twee locaties is dit mogelijk na nader onderzoek of een tijdelijke intensivering van maatregelen (verwachting: 2022). Op vier locaties wordt significante extensivering van de nazorg binnen vijf jaar verwacht. Zie de tabel voor een overzicht van de resultaten.
De komende periode zal de afbouw daadwerkelijk worden gerealiseerd. Soms volstaat afstemming met de Omgevingsdienst, soms moet eerst worden geïnvesteerd in (verifiërend) onderzoek of een actieve maatregel. Die investeringen verdienen zichzelf terug, in veel gevallen al heel snel.
BIJDRAGE VAN DE ‘SCHIJF VAN VIJF’
Technisch: natuurlijke processen zoals biologische afbraak en vastlegging van de verontreiniging leveren een belangrijke bijdrage. Op veel locaties zijn de verontreinigingen in het grondwater de afgelopen jaren sterk afgenomen, ook als geen grondwater werd onttrokken. Analyse op procesparameters wees op natuurlijke afbraak (organische verontreinigingen) of vastlegging (alle verontreinigingen). Pluimen bleken hierdoor van nature overwegend stationair te zijn of te krimpen.
Het huidige beleid bleek meer mogelijkheden te bieden voor afbouw dan de nazorgplannen en de hierop gebaseerde beschikkingen, doordat het bodembeleid in de loop der jaren is versoepeld.
De Circulaire bodemsanering 2013 staat verspreiding van verontreinigingen binnen bepaalde grenzen bijvoorbeeld toe als dat geen risico’s voor mens en milieu met zich meebrengt. De versoepeling is een gevolg van het feit dat we nu meer weten over risico’s van verontreinigingen dan destijds, waardoor we deze beter kunnen inschatten en nuanceren. Tijdens discussies hierover tussen alle betrokkenen bleken er veel verschillende interpretaties van dit beleid te zijn. Alleen al hierom waren deze gezamenlijke discussies bijzonder waardevol.
Uit berekeningen met het beslissingsondersteunend financiële model dat is ontwikkeld in opdracht van het Ministerie bleek dat een eindige of geoptimaliseerde aanpak al snel aantrekkelijk is, in vergelijking met de huidige, eeuwigdurende aanpak. Bij jaarlijkse nazorgkosten van 50.000 euro en een gemiddelde, (reële) rente van 2% is voor een periode van 30 jaar bijvoorbeeld 1,1 miljoen euro nodig. Bij lagere rentes neemt dit bedrag verder toe, waardoor maatregelen om nazorg eindig te maken alleen maar aantrekkelijker worden.
De ‘omgeving’ bleek in Dordrecht beperkt bij te dragen aan de afbouwmogelijkheden. IBC-saneringen zijn destijds juist gecombineerd met herontwikkeling, waardoor een nieuwe ontwikkeling nu niet voor de hand ligt. Ter plaatse van de verschillende locaties zijn hierdoor geen ruimtelijke ontwikkelingen voorzien, die een combinatie met een actieve aanpak aantrekkelijk maken. De huidige nazorg veroorzaakt bovendien nauwelijks overlast. Bestuur, eigenaren en gebruikers zijn gewend geraakt aan de gebruiksbeperkingen als gevolg van aanwezige restverontreinigingen. Het eerdergenoemde convenant is de belangrijkste bestuurlijke impuls om eindige oplossingen nadrukkelijker te onderzoeken.
VERVOLG
Het allerbelangrijkste: afbouw begint met probleemeigenaren die initiatief nemen. Het uitgevoerde onderzoek laat zien dat een kritische, bredere beoordeling van de nazorgmaatregelen volgens de Schijf van vijf tot mooie resultaten kan leiden! Aanzienlijke besparingen en toch robuuste eindsituaties zijn mogelijk. Wij hopen dat het Dordtse voorbeeld andere overheden kan inspireren.
Als u wilt weten hoe de Dordtse aanpak u verder kan helpen, kunt u vanzelfsprekend contact opnemen met de auteurs. Het volledige onderzoek is te downloaden.
De activiteiten van het Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond eindigen dit jaar. Wat betreft de afbouw van nazorg valt er nog genoeg te doen. De betrokken overheden onderhandelen daarom op dit moment over nieuwe afspraken na 2020. De actieve gemeenschap blijft bestaan, en staat klaar ook elders te helpen de afbouw van nazorg te realiseren.
Over de auteurs:
Vincent Breij, Expertise Loket Afbouw Nazorg (ELAN, initiatief van Bodembeheer Nederland en Bodemzorg) | breij@bodembeheernederland.nl, v.breij@afvalzorg.nl |Frans van der Ham, Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid | Nanne Hoekstra, Deltares | Rob Mank, gemeente Dordrecht | Peter Rood, zelfstandig adviseur | Hans Slenders, Arcadis | Jasperien de Weert, Deltares (inmiddels Hoogheemraadschap van Rijnland) |
Met dank aan Sweco, Tritium, MH Poly, Geofoxx en RoyalHaskoningDHV
Uitgeverij: Wolters Kluwer | Bron & copyright eigenaar: Tijdschrift Bodem
